Via Domitiana
Quis duri silicis gravisque ferri
immanis sonus aequori propinquum
saxosae latus Appiae replevit?
certe non Libycae sonant catervae
5nec dux advena peierante bello
Campanos quatit inquietus agros,
nec frangit vada montibusque caesis
inducit Nero sordidas paludes,
sed qui limina bellicosa Iani
10iustis legibus et foro coronat,
qui castae Cereri diu negata [p. 218]
reddit iugera sobriasque terras,
qui fortem vetat interire sexum
et censor prohibet mares adultos
15pulchrae supplicium timere formae,
qui reddit Capitolio Tonantem
et Pacem propria domo reponit,
qui genti patriae futura semper
sancit lumina 1 Flaviumque caelum 2:
20hic segnis 2 populi vias gravatus 3
et campos iter omne detinentes
longos eximit ambitus novoque
iniectu solidat graves harenas
gaudens Euboicae domum Sibyllae
25Ganranosque sinus et aestuantes
septem montibus admovere Baias.
Hic quondam piger axe vectus uno
nutabat cruce pendula viator
sorbebatque rotas maligna tellus,
30et plebs in mediis Latina campis
horrebat mala navigationis;
nec cursus agiles, sed impeditum
tardabant iter orbitae tacentes,4
dum pondus nimium querens sub alta
35repit languida quadrupes statera. 5 6 7 8 9 [p. 220]
at nunc, quae solidum diem terebat,
horarum via facta vix duarum,
non tensae volucrum per astra pennae
nec velocius ibitis, carinae.
40Hic primus labor incohare sulcos
et rescindere limites et alto
egestu penitus cavare terras;
mox haustas aliter replere fossas
et summo gremium parare dorso,
45ne nutent sola, ne maligna sedes
det pressis dubium cubile saxis;
tunc umbonibus hinc et hinc coactis
et crebris iter alligare gomphis.
o quantae pariter manus laborant!
50hi caedunt nemus exuuntque montes,
hi ferro scopulos trabesque levant;
illi saxa ligant opusque texunt
cocto pulvere sordidoque tofo;
hi siccant bibulas manu lacunas
55et longe fluvios agunt minores.
hae possent et Athon cavare dextrae
et maestum pelagus gementis Helles
intercludere ponte non natanti.
his parvus, nisi di via 10 vetarent,
60Inous freta miscuisset Isthmos.
fervent litora mobilesque silvae,
it 11 longus medias fragor per urbes, 12 13 [p. 222]
atque echon simul hine et inde fractam
Gauro Massicus uvifer remittit,
65miratur sonitum quieta Cyme
et Literna palus pigerque Savo.
At flavum caput umidumque late
crinem mollibus impeditus ulvis
Vulturnus levat ora maximoque
70pontis Caesarei reclinus arcu
raucis talia faucibus redundat:
‘camporum bone conditor meorum,
qui me vallibus aviis refusum
et 14 ripas habitare nescientem
75recti legibus alvei ligasti,
et nunc ille ego turbidus minaxque,
vix passus dubias prius carinas,
iam pontem fero perviusque caleor;
qui terras rapere et rotare silvas
80adsueram—pudet!—. amnis esse coepi;
sed grates ago servitusque tanti est,
quod sub te duce, te iubente cessi,
quod tu maximus arbiter meaeque
victor perpetuus legere ripae,
85et nunc limite me colis beato
nec sordere sinis malumque late
deterges sterilis soli pudorem,
ne me pulvereum gravemque caelo
Tyrrheni sinus obluat 15 profundi,
90qualis Cinyphius tacente ripa
Poenos Bagrada serpit inter agros,
sed talis ferar, ut nitente cursu
tranquillum mare proximumque possim
puro gurgite provocare Lirim.’ 16 17 [p. 224]
95Haec amnis pariterque se levarat
ingenti plaga marmorata dorso,
huius ianua prosperumque limen
arcus, belligeris ducis tropaeis
et totis Ligurum nitens metallis,
100quantus nubila qui coronat imbri.18
illic flectitur excitus viator,
illic Appia se dolet relinqui,
tune velocior acriorque cursus,
tunc ipsos iuvat impetus iugales;
105ceu fessis ubi remigum lacertis
primae carbasa ventilatis, aurae,
ergo omnes, age, quae sub axe primo
Romani colitis fidem parentis,
prono limite commeate gentes,
110Eoae citius venite laurus.
nil obstat cupidis, nihil moratur:
qui primo Tiberim relinquit ortu,
primo vespere naviget Lucrinum.
Sed quam fine viae recentis imo,
115qua monstrat veteres Apollo Cumas,
albam crinibus infulisque cerno!
visu fallimur? an sacris ab antris
profert Chalcidicas Sibylla laurus?
cedamus; chely, iam repone cantus:
120vates sanctior incipit, tacendum est.
en! et colla rotat novisque late
bacchatur spatiis viamque replet,
tunc sic virgineo profatur ore:
‘dicebam, veniet—manete campi
125atque amnis—, veniet favente caelo, 19 [p. 226]
qui foedum nemus et putres harenas
celsis pontibus et via levabit.
en! hic est deus, hunc iubet beatis
pro se Iuppiter imperare terris;
130quo non dignior has subit habenas,
ex quo me duce praescios Averni
Aeneas avide futura quaerens
lucos et penetravit et reliquit.
hic paci bonus, hic timendus armis,
135Natura melior potentiorque.
hic si flammigeros teneret axes,
largis, India, nubibus maderes.
undaret 20 Libye, teperet Haemus.
salve, dux hominum et parens deorum,
140provisum mihi conditumque numen.
nec iam putribus evoluta chartis
sollemni prece quindecim virorum
perlustra mea dicta, sed canentem
ipsam comminus, ut mereris, audi.
145vidi 21 quam seriem 22 merentis 23 aevi
pronectant tibi candidae sorores:
magnus te manet ordo saeculorum,
natis longior abnepotibusque
annos perpetua geres iuventa,
150quos fertur placidos adisse Nestor,
quos Tithonia computat senectus
et quantos ego Delium poposci.
iuravit tibi iam nivalis Arctus,
nunc magnos Oriens dabit triumphos.
155ibis qua vagus Hercules et Euhan
ultra sidera flammeumque solem
et Nili caput et nives Atlantis, 24 25 26 27 [p. 228]
et laudum cumulo beatus omni
scandes 28 belliger abnuesque currus;
160donec Troicus ignis et renatae
Tarpeius pater intonabit aulae,
haec donec via te regente 29 terras
annosa magis Appia senescat.’
